ΜΠΟΡΕΙ Ο SARS-CoV-2 ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΞΕΙ ΑΝΤΟΧΗ ΣΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ;

Όταν κυκλοφόρησε το πρώτο φάρμακο για τον HIV, υπήρξε μεγάλος ενθουσιασμός, ο οποίος όμως κράτησε λίγο. Σύντομα ο ιός μεταλλάχθηκε, ανέπτυξε αντοχή στο φάρμακο και στη συνέχεια χρειάστηκε μια δεκαετία για να βρεθεί κάποια ικανοποιητική θεραπεία.

Θα μπορούσε το ίδιο να συμβεί σε ένα εμβόλιο για την COVID-19; Μπορεί ένα εμβόλιο που είναι αρχικά αποτελεσματικό, να αποτύχει στη συνέχεια επειδή ο ιός θα αναπτύξει αντοχή; Αυτό είναι πιθανό να συμβεί, όπως συνέβη με το ακυτταρικό εμβόλιο του κοκκύτη καθώς και με ένα ιό πουλερικών που ανέπτυξε αντοχή σε δυο διαφορετικά και υπό έρευνα εμβόλια. Επίσης, η τελευταία επιδημία ιλαράς αποδίδεται από μερικούς, πλην της ύπαρξης ανεμβολίαστων ομάδων, και στην πιθανότητα το τότε στέλεχος του ιού να είχε αναπτύξει κάποιο βαθμό αντοχής στο εμβόλιο. Μεταλλαγμένα στελέχη που είναι σε θέση να διαφύγουν την ανοσία από το εμβόλιο έχουν παρατηρηθεί σχετικά συχνά στον ιό της ηπατίτιδας Β. Σε λοιμώξεις όπως η ελονοσία, η τρυπανοσωμίαση, η γρίπη και το AIDS, είναι δύσκολο να αναπτυχθούν σταθερά εμβόλια επειδή τα παθογόνα αυτά μεταλλάσσονται και εξελίσσονται γρήγορα. Υπάρχουν συνεπώς ενδείξεις ότι ιοί, βακτήρια και παράσιτα (μικρόβια με τον γενικότερο όρο) μπορούν να αναπτύξουν μηχανισμούς αντοχής ως απάντηση σε έναν εμβολιασμό.

Στην υποθετική περίπτωση ανάπτυξης αντοχής του SARS-CoV-2 προς ένα εμβόλιο, αυτό μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους. Ο πιο προφανής είναι να κάνει ότι και ο ιός της γρίπης. Η ανοσία «δουλεύει» όταν τα ανοσοκύτταρα συνδέονται με μόρια της επιφάνειας του ιού. Εάν μεταλλαχθούν τα μόρια, δεν μπορεί να γίνει σύνδεση και ο ιός διαφεύγει. Αυτό εξηγεί γιατί κάθε χρόνο απαιτείται νέο εμβόλιο για την εποχική γρίπη. Αν συμπεριφερθεί έτσι και ο SARS-CoV-2 τότε μάλλον θα χρειάζονται κάθε τόσο καινούρια εμβόλια.

Άλλος τρόπος διαφυγής θα ήταν η πιθανή ικανότητα του ιού να αναπαράγεται βραδέως, κρυπτόμενος σε όργανα όπου η ανοσία δεν μπορεί να είναι τόσο ενεργής. Αυτό συμβαίνει κυρίως με παθογόνα που προκαλούν χρόνιες λοιμώξεις και αποφεύγουν τις αμυντικές δυνάμεις του οργανισμού ακριβώς γιατί δεν προκαλούν οξεία λοίμωξη.

Ένας ακόμη πιο επικίνδυνος τρόπος άμυνας του ιού θα ήταν η ικανότητα του να αναπαράγεται-αντιγράφεται ταχύτερα από ότι η ανάπτυξη ανοσίας που προκαλείται με τον εμβολιασμό.

Τέλος, μια άλλη στρατηγική θα ήταν ο ιός να στοχεύει το ανοσοποιητικό σύστημα και να καταστέλλει ή να μειώνει έτσι την αντισωματική απάντηση που προκαλείται από το εμβόλιο.

Πολλά μικρόβια μπορούν να επιβιώσουν στο ανθρώπινο σώμα λόγω της ικανότητάς τους να παρεμβαίνουν στο ανοσοποιητικό μας σύστημα. Εάν ο SARS-CoV-2 βρει ή ήδη έχει τρόπους ακόμη και μερικής απενεργοποίησης της ανοσίας, τότε ένα εμβόλιο για την COVID-19 θα ευνοούσε την πρόκληση μεταλλάξεων που θα ενεργούσαν ακόμη καλύτερα.

Τα εμβόλια που δεν προκαλούν αντοχή έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά. Πρώτον, καταστέλλουν πολύ ικανοποιητικά την αντιγραφή του ιού. Αυτό σταματά την περαιτέρω μετάδοση. Μη αναπαραγωγή, μη μετάδοση, μη αντοχή.

Δεύτερον, εμβόλια που δεν οδηγούν σε αντοχή επάγουν ανοσολογική απάντηση η οποία στοχεύει σε διάφορες θέσεις του μικροβίου ταυτόχρονα. Αν στόχευαν σε ένα μόνο σημείο, αυτό θα μπορούσε να μεταλλαχθεί και να σταματήσει έτσι να είναι στόχος. Αν όμως η ανοσολογική απάντηση στοχεύει σε πολλές διαφορετικές θέσεις του μικροβίου, τότε για να υπάρξει ανοσοδιαφυγή θα χρειαζόντουσαν πολλές διακριτές μεταλλάξεις ταυτόχρονα, κάτι που είναι σχεδόν αδύνατο.

Τρίτον, τα εμβόλια που δεν προκαλούν αντοχή προστατεύουν από όλα τα κυκλοφορούντα στελέχη.

Τα εμβόλια για την COVID-19 που κυκλοφορούν σήμερα είναι λίγα, ενώ αυτά που μελετώνται είναι πολλά (περίπου 150). Όμως είναι ενωρίς για να γνωρίζουμε πόσα θα έχουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά και δεν θα επάγουν κάποια αντοχή. Αυτό θα μπορούσε να διαπιστωθεί στη διαδικασία μελέτης τους, πριν καν αυτή φτάσει στο τελευταίο στάδιο. Λίγη επιπλέον προσπάθεια κατά τη διάρκεια των δοκιμών εμβολίων μπορεί να συμβάλει στην εκτίμηση του εάν ένα εμβόλιο θα είναι δύσκολο να προκαλέσει αντοχή. Σαφώς ο κόσμος χρειάζεται εμβόλια για την COVID-19 με ικανοποιητικές αποδόσεις και χωρίς πιθανότητα ανάπτυξης αντοχής.  Άρα σ΄αυτά πρέπει να εστιασθεί η έρευνα. Τα εμβόλια με προσωρινό μόνο αποτέλεσμα αφήνουν τους ανθρώπους ευάλωτους στο x νόσημα. Μπορούν επίσης να αναιρέσουν άλλα εμβόλια, εάν και εφόσον εξελιχθούν ιοί που είναι ανθεκτικοί σε πολλά εμβόλια ταυτόχρονα.

Σήμερα, ο κόσμος έχει ανθεκτικά στα εντομοκτόνα κουνούπια, ζιζάνια ανθεκτικά στα ζιζανιοκτόνα και διατρέχει μια κρίση μικροβιακής αντοχής στα αντιβιοτικά. Δεν χρειάζεται η ιστορία να επαναληφθεί.

The Conversation 2020

WHO, 2020

Virus Evolution, 2020